Παράδοση

Φροντιστήριο

Εργαστήριο

Το μάθημα αποσκοπεί στην εκπαίδευση των φοιτητών στη δημιουργία και στη διαχείρηση βάσεων δεδομένων και στην εξοικείωση τους με προχωρημένες τεχνικές επεξεργασίας εικόνας ώστε να καταστεί δυνατή  η ανάλυση χωρικών δεδομένων, η υλοποίηση χωρικών ερωτημάτων και η λήψη αποφάσεων. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής / τρια θα μπορεί:

1. Να διαχωρίζει δεδομένα τηλεπισκόπησης με βάση το μήκος κύματος στο οποίο έχουν ληφθεί,
2. Να χρησιμοποιεί στερεοζεύγη εικόνων για τη δημιουργία Ψηφιακών Μοντέλων Επιφανείας,
3. Να χρησιμοποιεί θερμικά, υπερφασματικά δεδομένα καθώς και δεδομένα ραντάρ σε περιβάλλον Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών να τα επεξεργάζεται και να παράγει χάρτες.
4. Να πραγματοποιεί μετρήσεις με χρήση GPS και να τις επεξεργάζεται
5. Να αναγνωρίζει τις πλέον διαδεδομένες δορυφορικές εικόνες και να τις επεξεργάζεται ψηφιακά.
6. Να δημιουργεί βάσεις γεοχωρικών δεδομένων και να επεξεργάζεται πολυεπίπεδες πληροφορίες

Επιπλέον, στο τέλος του εξαμήνου ο φοιτητής θα έχει περαιτέρω αναπτύξει τις ακόλουθες δεξιότητες:

1. Ικανότητα να επιδεικνύει γνώση και κατανόηση των βασικών εννοιών, που σχετίζονται με τα δεδομένα της Τηλεπισκόπησης και τα ΓΣΠ.
2. Να εισάγει, αποθηκεύει, διαχειρίζεται και επεξεργάζεται θερμικά, και υπερφασματικά δορυφορικά δεδομένα με χρήση εξειδικευμένων λογισμικών.
3. Να εισάγει, αποθηκεύει, διαχειρίζεται και επεξεργάζεται δορυφορικά δεδομένα ραντάρ με χρήση εξειδικευμένων λογισμικών.
4. Να εισάγει, αποθηκεύει, ομογενοποιεί, διαχειρίζεται και επεξεργάζεται γεωγραφικά και γεωλογικά δεδομένα σε ενιαίες βάσεις γεωχωρικών δεδομένων.
5. Να δημιουργεί Ψηφιακά Μοντέλα Επιφαμνείας με φωτογραμμετρικές μεθόδους τόσο από στερεοζεύγη αεροφωτογραφιών όσο και από στερεοζεύγη δορυφορικών εικόνων.
6. Να παράγει χάρτες με συνδυασμένη χρήση δεδομένων τηλεπισκόπησης και ΓΣΠ

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Λήψη αποφάσεων
• Αυτόνομη εργασία
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Σχεδιασμός και διαχείριση έργων
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον 

Το μάθημα είναι οργανωμένο σε τέσσερις κύκλους διδασκαλίας όπως περιγράφονται στη συνέχεια. 

 Κύκλος Α:

• Χαρτογράφηση μεταβολών ανίχνευση αλλαγών με χρήση δορυφορικών εικόνων και ΓΣΠ, (Θεωρία ανίχνευσης αλλαγών, Τεχνικές ανίχνευσης αλλαγών, Χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών για την καταγραφή των αλλαγών).
• Η μέθοδος της Ανάλυσης Κυρίων Συνιστωσών.
• Λόγοι φασματικών ζωνών για την ανίχνευση ορυκτών και πετρωμάτων.

Κύκλος Β:

• Γεωδαισία, προβολικά συστήματα,
• Χρήση-αξιοποίηση δεδομένων GPS,
• Σχεδιασμός γεωγραφικών βάσεων δεδομένων, τοπολογία, τυποποιήσεις δεδομένων & τοπολογικές συσχετίσεις, εισαγωγή στην αυτοματοποιημένη διανυσματοποίηση,
• Χωρικά ερωτήματα, λήψη απόφασης,
• Δομή και σύνθεση γεωβάσεων.

Κύκλος Γ:                              

• Θεωρία εικόνων ραντάρ, το εικονοληπτικό ραντάρ, η γεωμετρία της λήψης εικόνων ραντάρ, τύποι κεραίας, χαρακτηριστικά των εικόνων ραντάρ, πόλωση, διηλεκτρική σταθερά, τραχύτητα, βάθος διείσδυσης, παραμορφώσεις στην εικόνα ραντάρ, συμβολομετρία, συστήματα ραντάρ-εφαρμογές στη Γεωλογία, φίλτρα που χρησιμοποιούνται στις εικόνες ραντάρ.
• Θεωρία συγχώνευσης δεδομένων, κυριότερες τεχνικές συγχώνευσης δεδομένων, παραδείγματα συγχώνευσης παγχρωματικών δεδομένων υψηλής ανάλυσης με πολυφασματικά δεδομένα.
• Χωρική αυτοσυσχέτιση ψηφιακών δεδομένων τηλεπισκόπησης. Συνάρτηση αυτοσυσχέτισης και συνάρτηση ημιβαριογράμματος, Εφαρμογές σε δορυφορικές εικόνες, Η επιφάνεια βαριογράμματος.

Κύκλος Δ:

• Θερμικά δεδομένα Τηλεπισκόπησης,
• Υπερφασματικά δεδομένα τηλεπισκόπησης
• Φωτογραμμετρία, Εισαγωγή στις βασικές έννοιες, Δημιουργία τρισδιάστατων απεικονίσεων, Ψηφιοποίηση σε 3D περιβάλλον
• Παραδείγματα σύνθετων εφαρμογών των δεδομένων Τηλεπισκόπησης και των ΓΣΠ στη Χαρτογράφηση, στη Σεισμολογία, στην Γεωφυσική, στην Γεωμορφομετρία, στην Υδρογεωλογία και στα τεχνικά έργα.

• Γραπτή εξέταση (70%)
• Γραπτές αναφορές για κάθε εργαστηριακή άσκηση (30%)

1. "Τηλεπισκόπηση (Αρχές, Ψηφιακή ανάλυση εικόνας, Εφαρμογές)" Γ. Σκιάνης Κ. Νικολακόπουλος, Δ. Βαϊόπουλος, Εκδόσεις ΙΩΝ 2012. σελ. 336.
2. "Τηλεπισκοπηση-Φωτοερμηνεία στις Γεωεπιστήμες", Θεόδωρος Αστάρας, εκδόσεις Αϊβάζη 2011, σελ. 484.
3. Εργαστηριακές Σημειώσεις: "Εργαστηριακές ασκήσεις ψηφιακής επεξεργασίας δεδομένων τηλεανίχνευσης σε συνδυασμό με Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών", Δ. Βαϊόπουλος Γ. Σκιάνης Κ. Νικολακόπουλος, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Αθηνών 2006, σελ. 178. 

Οι φοιτητές αναμένεται ότι στα πλαίσια του μαθήματος θα

• έρθουν για πρώτη φορά σε επαφή με την επιστήμη της αρχαιολογίας και τη διεπιστημονική συνεργασία
• ενημερωθούν για τις μεθόδους κατασκευής κεραμικής από την απώτατη προϊστορία (Νεολιθική περίοδος) ως τους ιστορικούς χρόνους (Βυζαντινή Περίοδος), την εξέλιξη της πυροτεχνολογίας σε ό,τι αφορά στην όπτηση του κεραμικού προϊόντος αλλά και στις δομές όπτησης (κλίβανοι)
• γνωρίσουν τη σημασία που έχει η κεραμική και η κεραμική τεχνολογία για τη μελέτη του παρελθόντος
• ενημερωθούν για όλες τις σύγχρονες αναλυτικές τεχνικές που εφαρμόζονται στη μελέτη αυτή.
• εξοικοιωθούν στην συγγραφή τεχνικών μελετών και εκθέσεων που άπτονται πολιτισμικών υλικών και απευθύνονται σε σχετικούς επιστημονικούς κλάδους (συντηρητές, αρχαιολόγοι)

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Λήψη αποφάσεων
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Παράγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
• Σχεδιασμός και διαχείριση έργων

Η κεραμική είναι ένα σύνθετο ανθρωπογενές υλικό με παραμέτρους που σχετίζονται τόσο με την ιδιοσυστασία του (πρώτες ύλες, τεχνικές, τεχνολογία κατασκευής) όσο και με την κοινωνική του διάσταση (οργάνωση και διακίνηση της παραγωγής, εμπορικά δίκτυα). Στο μάθημα αυτό παρουσιάζονται οι βασικές αρχές της κεραμικής τεχνολογίας και οι αναλυτικές τεχνικές (πετρογραφία, χημική ανάλυση, ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης) που εφαρμόζονται για τη διερεύνηση της προέλευσης και της τεχνολογίας κατασκευής της αρχαίας κεραμικής. Επίσης, παρουσιάζονται μελέτες περιπτώσεων από την προϊστορική, την κλασική και τη βυζαντινή κεραμική και γίνονται εργαστηριακές ασκήσεις με λεπτές τομές αρχαιολογικού υλικού. Στόχος του μαθήματος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές τόσο με τις αναλυτικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη μελέτη της αρχαίας κεραμικής (με έμφαση στην πετρογραφία) όσο και με τα ερωτήματα και τη μεθοδολογία της διεπιστημονικής έρευνας.

Θεωρία

• Εισαγωγή στην αρχαιολογία και την μελέτη της κεραμικής:
  • Ορισμοί, Αρχαιολογική στρωματογραφία, Χρονολόγιο της εξέλιξης της κεραμικής τέχνης με βάση την τεχνολογία κατασκευής
• Τεχνολογία κεραμικής Ι
  • Πρώτες ύλες για την κατασκευή της κεραμικής, Ανάμιξη πρώτων υλών, προσμείξεις και προετοιμασία της κεραμικής ύλης, Κατασκευή αγγείων, Όπτηση κεραμικής, Πυροτεχνολογία
• Αρχαιομετρικές προσεγγίσεις στην κεραμική:
  • Οι πρωτοπόροι της ανάλυσης, οι δυνατότητες και τα προβλήματα των πρώτων προσεγγίσεων και οι σύγχρονες προσεγγίσεις.
  • Οργάνωση προγράμματος αναλύσεων κεραμικής – οι αρχές, τα αρχαιολογικά ερωτήματα, τα αρχαιολογικά συμφραζόμενα (context). Το νομικό πλαίσιο για τις δειγματοληψίες
  • Αναλυτικές τεχνικές για τη μελέτη αρχαίας κεραμικής. Υλικά και μέθοδοι: καταστρεπτικές και μη καταστρεπτικές τεχνικές, Οπτική μικροσκοπία: Πετρογραφία σε πολωτικό μικροσκόπιο, Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM), Ορυκτολογικές Αναλύσεις – περιθλασιμετρία ακτίνων-Χ (XRD, Χημικές αναλύσεις από το 1960 στο σήμερα: φασματοσκοπία ατομικής απορρόφησης (AAS), φασματοσκοπία οπτικής εκπομπής (OES), φθορισιμετρία ακτίνων-Χ (ΧRF), φασματοσκοπία πλάσματος (ICP-MS), Νετρονική ενεργοποίηση (NAA)
• Μελέτες περιπτώσεων: Προϊστορική, Κλασική και Βυζαντινή κεραμική:
  • Η σημασία των αρχαιομετρικών κεραμικών αναλύσεων σε περιόδους χωρίς ή με γραπτές πηγές
  • Νεολιθική κεραμική: οι πρώτοι αγγειοπλάστες στο Αιγαίο.
  • Πρώιμη εποχή του Χαλκού: Δυτική Κρήτη και Βορειο-Ανατολική Πελοπόννησος.
  • Ρωμαϊκή κεραμική από την Κεντρική και Νότια Ιταλία.
  • Οι αμφορείς και η διακίνηση προϊόντων στο Αιγαίο κατά τη Βυζαντινή περίοδο

Εργαστήριο

• Αναγνώριση ορυκτών και πετρώματων που υπάρχουν σε λεπτές τομές δειγμάτων αρχαίας κεραμικής και χαρακτηρισμός των κεραμικών υλών βάσει της ορυκτολογικής τους σύστασης με σκοπό την δημιουργία πετρογραφικών ομάδων
• Σύνδεση των πετρογραφικών ομάδων με ένα συγκεκριμένο γεωλογικό περιβάλλον και αναζήτηση συμβατών γεωλογικών περιοχών μέσα από τη μελέτη γεωλογικών χαρτών των περιοχών όπου βρέθηκε η κεραμική με σκοπό να εξακριβωθεί ποιες κεραμικές ύλες αποτελούν τοπική παραγωγή και ποιες είναι εισηγμένες από αλλού.
• Ανασύνθεση της τεχνολογίας κατασκευής της κεραμικής (π.χ. χρήση ασβεστιούχων ή μη ασβεστιούχων αργίλων, προσθήκη πλαστικών ή/και αδρανών υλικών στο μείγμα του πηλού από τους αρχαίους κεραμείς, η ανάμιξη πηλών, το κοσκίνισμα της πρώτης ύλης, τεχνικές κατασκευής) μεσω της πετρογραφικής ανάλυσης (πολωτικό μικροσκόπιο), ορυκτολογικής (περιθλασίμετρο ακτίνων Χ), χημικής (φθορισίμετρο ακτίνων Χ) και μικροδομικής (ηλεκτρονικό μικροσκόποι σάρωσης) της ανάλυσης.
• Συνδυασμός σχετικών αρχαιολογικών δεδομένων (χρονολόγηση της κεραμικής, σχηματολόγιο, τυχόν διακόσμηση) με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την προέλευση, την τεχνολογία κατασκευής, και τη χρήση των αγγείων και σύνταξη σχετικής έκθεσης.

Θεωρία:

Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία

Επικοινωνία με τη χρήση της πλατφόρμας e-class.

Ψηφιακή διάθεση όλων των διαλέξεων και των εργαστηριακών ασκήσεων.

Εργαστηριακή άσκηση:

Χρήση λογισμικού Στατιστικής επεξεργασίας δεδομένων και λογισμικού επεξεργασίας εικόνας για την ψηφιακή αποτύπωση των υπό μελέτη δειγμάτων

Ι. Θεωρία

Γλώσσα Αξιολόγησης: Ελληνική

Τελική Εξέταση (50% της συνολικής βαθμολογίας): γραπτή, διαβαθμισμένης δυσκολίας, που μπορεί να περιλαμβάνει Δοκιμασία Πολλαπλής Επιλογής, Ερωτήσεις Σύντομης Απάντησης, Ερωτήσεις Ανάπτυξης Δοκιμίων, Προβλήματα-ασκήσεις.

Κλίμακα Βαθμολογίας: 0-10.

Ελάχιστος Προβιβάσιμος Βαθμός: 5

ΙΙ. Εργαστήριο

Εργαστηριακή Μελέτη-Έκθεση συνόλου δειγμάτων από συγκεκριμένη περιοχή (25% της συνολικής βαθμολογίας)

Δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων της μελέτης (25% της συνολική βαθμολογίας)

Η ποσόστωση της βαθμολογία ισχύει μόνο στην περίπτωση που ο φοιτητής εξασφαλίζει το βαθμό βάσης ‘5’ στην τελική γραπτή εξέταση.

Βαθμολογική κλίμακα: 1 έως 10. Ελάχιστος βαθμός επιτυχίας: 5.

Βαθμοί <3 αντιστοιχούν σε βαθμό ECTS F.

Βαθμός 4 αντιστοιχεί σε βαθμό ECTS FX.

Για τους επιτυχημένους βαθμούς υπάρχει η εξής αντιστοιχία:

1. Λυριτζής, Ι. (2005) Φυσικές Επιστήμες στην Αρχαιολογία. Αθήνα, Τυπωθήτω-Γ. Δάρδανος
2. Λυριτζής Ι. και Ζαχαριάς Ν. (επιμ.) ΑΡΧΑΙΟ-ΥΛΙΚΑ: αρχαιολογικές, αρχαιομετρικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις. Εκδ. Παπαζήσης
3. Quinn, P.S. (2013) Ceramic Petrography: The Interpretation of Archaeological Pottery and Related Artefacts in Thin Section. Archaeopress, Oxford.
4. Rice, P. M. (1987) Pottery Analysis: A Sourcebook. Chicago, University of Chicago Press.

 Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

1. Archaeometry (Wiley)
2. Geoarchaeology (Wiley)
3. Journal of Cultural Heritage (Elsevier)
4. Journal of Archaeological Science (Elsevier)
5. Journal Archaeological and Anthropological Sciences (Springer)

Το μάθημα απευθύνεται σε προπτυχιακούς φοιτητές που γνωρίζουν και κατανοούν τις βασικές γνώσεις της Γεωλογίας. Στόχος του μαθήματος είναι ο φοιτητής να αποκτήσει προχωρημένες γνώσεις και δεξιότητες στην ανάλυση και την σύνθεση απλών γεωλογικών χαρτών.

Ο φοιτητής με την επιτυχημένη ολοκλήρωση του μαθήματος θα είναι σε θέση:

• Να γνωρίζει τα είδη των θεματικών γεωλογικών χαρτών
• Να γνωρίζει και να κατανοεί τη χρήση της γεωλογικής πυξίδας σε συνδυασμό με τοπογραφικούς/γεωλογικούς χάρτες.
• Να κατασκευάζει απλούς δομικούς χάρτες σε περιοχές μέτριας δυσκολίας
• Να συνθέτει απλές γεωλογικές τομές με χρήση δομικών γραμμών, μετρήσεων επιφανείας, δεδομένων γεωτρήσεων.
• Να πραγματοποιεί απλούς γεωμετρικούς υπολογισμούς σε γεωλογικούς χάρτες και τομές.
• Να πραγματοποιεί συνθετικές ερμηνείες από γεωλογικούς χάρτες και στοιχεια στερεογραφικών προβολών.

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών,
• Αυτόνομη εργασία,
• Ομαδική εργασία,
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Το περιεχόμενο του μαθήματος περιλαμβάνει τα ακόλουθα κεφάλαια:

1. Είδη θεματικών γεωλογικών χαρτών
2. Εισαγωγή στον τοπογραφικό-γεωλογικό χάρτη
3. Χαρτογραφικές προβολές
4. Συστήματα συντεταγμένων
5. Γεωμορφολογία και τοπογραφία
6. Γεωλογική πυξίδα και προσανατολισμός με τον χάρτη
7. Ερμηνεία και ανάλυση σε περιοχές κεκλιμένων στρωμάτων, ασυμφωνιών, ρηγμάτων, πτυχών
8. Γεωλογική Χαρτογράφηση σε σύνθετες περιοχές
9. Φωτογεωλογική ερμηνεία
10. Μέθοδοι κατασκευής απλών γεωλογικές τομών με διάφορες τεχνικές
11. Γεωμετρικοί υπολογισμοί σε γεωλογικούς χάρτες και τομές

• Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (power point) και μαυροπίνακα.
• Υποστήριξη Μαθησιακής διαδικασίας μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας e-class.
• Εκμάθηση λογισμικού.

1. Maltman Α. 1990. Geological Maps -  An Introduction. Open University Press
2. Miller V. C. and Miller C. F.: Photogeology- McGraw-Hill Books